Uz.Dr. Tuğba Koşmaz Kara
23 Eylül 2021

İSHAL

İshal, günde üç veya daha fazla gevşek veya sulu dışkı olarak tanımlanır. Enfeksiyon veya çeşitli faktör kaynaklı olabilmektedir. Enfeksiyonların neden olduğu ishal genellikle kontamine yiyecek veya suyu tüketmekten kaynaklanır. Şikâyetler maruziyetten 12 saat ila dört gün sonra başlar ve üç ila yedi gün içinde düzelir. Bulaşıcı ishaller bakteri, virüs, paraziter kaynaklı iken; bulaşıcı olmayan ishaller antibiyotik ve diğer ilaçların yan etkisi, gıda alerjileri, iltihaplı bağırsak hastalıkları kaynaklı olabilmektedir.

İshalin şiddetine bağlı olarak günde birkaç ila 20-30 kez arasında dışkılama görülebilir. Şiddetli ishallerde sıvı ve tuz kaybı ciddi düzeylere ulaşır, ishale ateş (38,5C ve üzeri) ve şiddetli karın ağrısı eşlik eder.

Bulaşıcı Kaynaklı İshalde Yayılımın Önlenmesi

İshale neden olan mikroorganizmalar elden ağıza yayılır; el yıkama, bebek bezi bakımı ve işten veya okuldan uzak durmak, aileye ve diğer temaslara bulaşmayı önlemenin birkaç yoludur.

El yıkama, enfeksiyonun yayılmasını önlemenin etkili bir yoludur. Eller ideal olarak su ve sade veya antibakteriyel sabunla ıslatılmalı ve 15 ila 30 saniye boyunca birbirine sürtülmelidir. Tırnaklara, parmak aralarına ve bileklere özellikle dikkat edin. Ellerinizi iyice durulayın ve tek kullanımlık bir havluyla kurulayın.

Lavabo yoksa, alkol bazlı el losyonları elleri dezenfekte etmek için iyi bir alternatiftir. El ovucuyu kuruyana kadar ellerinizin, parmaklarınızın ve bileklerinizin tüm yüzeyine yayın. El ovma birkaç kez kullanılabilir. El losyonları, bir cep veya el çantasında taşınması kolay küçük, taşınabilir boyutlarda sıvı veya mendil olarak mevcuttur. Bir lavabo varsa ve elleriniz gözle görülür şekilde kirliyse, onları sabun ve suyla yıkamak en iyisidir.

Bebek bezini değiştirdikten sonra, yemek hazırlamadan ve yemek yemeden önce ve sonra, tuvalete gittikten sonra, çöp veya kirli çamaşırlara dokunduktan sonra, hayvanlara veya evcil hayvanlara dokunduktan sonra, burnunuzu sümkürdükten veya hapşırdıktan sonra ellerinizi temizleyin.

Gıda Kaynaklı İshallerin Önlenmesi

  • Çiğ (pastörize edilmemiş) süt veya pastörize edilmemiş süt içeren yiyecekler içmeyin.
  • Çiğ meyve ve sebzeleri yemeden önce iyice yıkayın.
  • Buzdolabının sıcaklığını 4,4°C veya altında; dondurucu-17.8°C  veya daha düşük sıcaklıkta tutun.
  • Önceden pişirilmiş, bozulabilir veya yemeye hazır yiyecekleri mümkün olan en kısa sürede yiyin.
  • Çiğ et, balık ve kümes hayvanlarını diğer yiyeceklerden ayrı tutun.
  • Sebzeler ve çiğ et, balık veya kümes hayvanları da dahil olmak üzere pişmemiş yiyecekleri elledikten sonra ellerinizi, bıçaklarınızı ve kesme tahtalarını yıkayın.
  • Tavuk yumurtalarını sarısı sertleşene kadar iyice pişirin.
  • Gıda zehirlenmesi riskini en aza indirmek için deniz ürünleri iyice pişirilmelidir. Çiğ balık (örneğin suşi) yemek, çeşitli parazit solucanlar için bir risk oluşturur.
  • Yiyecekleri hemen soğutun. Pişmiş yiyecekleri asla iki saatten fazla oda sıcaklığında bırakmayın (oda sıcaklığı 32°C'nin üzerindeyse bir saatten).

İshalde Beslenme

Hafif ila orta şiddette ishalde yeterli su, tuz ve şeker içeren sıvıların alınması önemlidir. Seyreltilmiş meyve suları,  aromalı içecekler, yağı azaltılmış çorbalar ile tuzlu krakerler,  tuzlu haşlanmış nişastalar ve tahıllar (örneğin patates, erişte, pirinç, buğday ve yulaf), muz ve haşlanmış sebzeler tüketilebilir. Alınan sıvının yeterliliği idrar miktarı ve rengine göre değerlendirilebilir.  İdrar günde 3 ila 5 kez, açık sarı veya renksiz şekilde olduğunda normal kabul edilir. İdrarınızın koyu ve idrar miktarınızın azalmış olması yetersiz sıvı aldığınızı göstermektedir.

Antibiyotik Gerektiren Durumlar

Çoğu ishal antibiyotik gereksinimi olmadan iyileşebilmektedir.

  • Günde sekizden fazla dışkılama
  • Ağızdan yeterli sıvı almama
  • Şikâyetlerin bir haftadan uzun devam etmesi
  • Bağışıklığınızı baskılayan bir hastalığa sahip olmanız gibi durumlarda antibiyotik tedavisinin gerekliliğinin değerlendirilebilmesi için sağlık kuruluşlarına başvurmanız gerekmektedir.

Hekime Başvurulması Gereken Durumlar

  • Halsizlik, kolayca yorulma, ayağa kalktıktan veya oturduktan sonra baş dönmesi
  • Ağız ve dil kuruluğu, susuzluk, koyu renkli idrar, seyrek idrara çıkma
  • Ciddi karın ağrısı, göğüs ağrısı,
  • Kafa karışıklığı veya uyanık kalmada zorlanma
  • Kan ve mukus içeren dışkılama
  • Kanlı veya siyah ishal
  • Ateş ≥38,5°C olması
  • 24 saatte 6 veya daha fazla sulu dışkılama veya 48 saatten uzun süren ishal durumu
  • Ek olarak, antibiyotikleri bitirdikten sonra ishalin devam etmesi, 69 yaşından büyükseniz veya bağışıklık baskılayıcı tıbbi bir hastalığınız varsa hekime başvurmanız gerekmektedir.

https://www.uptodate.com/contents/approach-to-the-adult-with-acute-diarrhea-in-resource-rich-settings?search=acute%20diarrhea%20in%20adults&source=search_result&selectedTitle=1~150&usage_type=default&display_rank=1" adresinden Türkçe’ye uyarlanmıştır.

Aile Hekimi Uzmanı

Uz.Dr.Tuğba Koşmaz Kara